Modus na puzon / wiolonczelę solo (1980/82)

Modus napisany w 1980 roku początkowo na puzon solo i wykonany w tej wersji przez amerykańskiego puzonistę Jima Fulkersona [właśc. Jamesa Orville’a Fulkersona] w Radio Hilversum, został opracowany w 1982 roku w wersji na wiolonczelę solo. Utwór kończy się cytatem z Calami sonum ferentes Cipriana de Rore.

Powyższy komentarz do swojego utworu umieścił Tomasz Sikorski w książce programowej „Warszawskiej Jesieni”. Modus zabrzmiał po raz pierwszy w Polsce podczas nocnego koncertu festiwalowego w sali koncertowej Akademii Muzycznej (19 września 1983 roku) w interpretacji znakomitego wiolonczelisty Ivana Monighettiego. Współpraca z artystą zaowocowała powstaniem w kilka lat później utworu pt. Milczenie syren, przeznaczonego również na wiolonczelę solo. 

Modus pochodzi z ostatniego okresu twórczości Sikorskiego, kiedy to w centrum zainteresowania kompozytora znalazły się współbrzmienia, relacje harmoniczne między dźwiękami, wszelkie zjawiska pojawiające się w momentach zestawiania czy też zderzania dźwięków. Ten kierunek poszukiwań w sposób naturalny wyewoluował z charakterystycznej dla poprzednich utworów drogi zgłębiania istoty pojedynczego dźwięku – jego brzmienia i jego natury.

Trwająca nieco ponad osiem minut kompozycja zbudowana jest z pięciu różnych długości części, z których najkrótsza trwa 20 sekund, najdłuższa natomiast – ponad 4 minuty. Część I Modusu przypomina nieco Monodię z kompozycji Monodia e Sequenza powstałej kilkanaście lat wcześniej. W obydwu utworach stosowane są charakterystyczne frazy złożone z długich, stopniowo wyciszanych (od f do p) dźwięków wraz z krótką inicjalną frazą zawierającą kilka dźwięków w drobnych wartościach oraz silne kontrasty dynamiczne i artykulacyjne. Obydwa dzieła rozpoczynają się nawet podobnym długim dźwiękiem na tej samej wysokości (Monodia – b¹, Modus – ais¹).

Cześć II (misterioso) grana w pianissimo smyczkiem przy podstawku (sul ponticello) to krótka reminiscencja części pierwszej: chwilowe, ulotne i tajemnicze wspomnienie, krucha, ażurowa konstrukcja, która wydaje się lada moment rozpaść. Kolejny odcinek utworu to siedem różnej długości fraz prowadzących za każdym razem do półnuty b¹ (wysokość dźwięku rozpoczynająca utwór). Ze wzgledu na wznoszący kierunek i zakończenie na najwyższym dźwięku zdają się one być pytaniami bez odpowiedzi.

Część IV jest najdłuższa o obejmuje około połowy długości kompozycji. Składają się na nią powtarzane dwu-, trzy- lub czterokrotnie moduły oparte na materiale z poprzednich części. Całość zamyka fragment religioso oparty na temacie z Calami sonum ferentes, będący wznoszącym pochodem sekundowym od H do fis¹. W t. 4 pojawia się drugi głos, wprowadzający ponownie temat. Ów kanon w unisonie szybko zamiera. Jednak temat ukazany zostaje raz jeszcze, oktawę wyżej, co stanowi potwierdzenie słuszności spostrzeżeń słuchacza o tym, że jest on punktem wyjścia i fundamentem całej kompozycji.